Paul Motian (1931 – 2011)

met dank aan Henning Bolte

Paul Motian was een Amerikaans drummer met Armeense voorouders die 2011 is overleden.

In de jazz is de de invloedrijke rol van Paul Motian als speler en bandleider erkend, maar als componist is hij onderschat. Zijn werken werden door musici maar marginaal uitgevoerd, waarbij dit de laatse tijd verandert.  Branford Marsalis was één van de eersten die stukken van Paul Motian uitvoerde, zonder dat de drummer zelf ook meespelde (CD: Requiem, 2007, title Trieste van Paul Motian).

Zijn composities zijn wel bekend, maar worden door musici niet snel opgepakt. Motians stukken stralen een diepgewortelde rust en magie uit. Nader onderzoek toont aan dat zijn werken belangrijke eigenschappen met Armeense melodieën gemeen blijken te hebben. Of hij deze melodieën reeds in jonge jaren heeft gehoord, en later heeft herontdekt, of dat hij die muziek in zijn geheugen had en onbewust heeft herschapen moet open blijven. Armeense luisteraars geven bijvoorbeeld aan dat in de stukken “Mode IV” en “Etudes” bekende Armeense melodieën herkenbaar zijn. Kennelijk had Paul Motian eigenschappen van deze muziek in zijn diepe geheugen opgeslagen zodat deze tijdens zijn creatieve proces zodanig doorschenen dat luistereraars die met de bronnen vertrouwd zijn meteen een link kunnen leggen.

Ik ben er in geïnteresseerd hoe de diversiteit van de uitgevoerde muziek in deze productue als geheel gaat werken. Ik wil overbrengen dat er een veelvoud en veelzijdigheid is – niet de een  belangrijker dan de andere, maar juist te zien als facetten en “Spielarten” van de “One World Music”. Er zijn wel afgebakende muziekculturen aan te wijzen, maar die zijn steeds vloeiend en flexibel en aan een voortdurend proces onderworpen.

Muzikaal geheugen

In ieder scheppingsproces put men uit bronnen die door het verleden zijn gevoed, evenals dat men tijdens ieder luisterproces aan deze bronnen refereert. Dit kan zowel bewust als ook onbewust gebeuren. Volledig nieuwe muzikale ideeën bestaan waarschijnlijk niet. Wat wél kan bestaan is een – op het moment van creatie of luisteren – voor de waarnemer volledig nieuwe combinatie van muzikale ingrediënten (toonmateriaal, instrumenten, stemmen, speelplek, luisterhouding respectievelijk functie van de muziek). Of iemand iets nieuws of iets vertrouwds hoort hangt dus in sterke mate af van diens (individuele) muzikale geheugen, en in het geval van de componist of improvisator van de nieuwsgierigheid naar onbekende combinaties, óf daar tegenover gesteld juist de behoefte om het vertrouwde te vertolken, al dan niet met kleine individuele variaties en raffinesses.

Stelling: Wij ervaren een muzikale performance als goed, aangenaam, prikkelend, gelukt wanneer zowel vertrouwde als ook nieuwe combinaties van ingrediënten deel van de muziek uitmaken.

Verschillende lagen van muzikaal geheugen

• Het muzikale geheugen van een cultuurgroep, dat zich uit door een traditie (ethnische muziek, klassiek, jazz- of poptraditie)
• Het muzikale geheugen van de scheppende componist, dat zich uit door een verwerkingsproces van tradities – het zij een verwerking tot iets ‘nieuws’, of binnen de vertrouwde regels.
• Het geheugen van de improvisator, die ter plekke op basis van schetsen en kernideeën zijn muzikale herinneringen als bron voor de uitvoering gebruikt, geïnspireerd door medemusici.
• Het geheugen van de sampling computer die a) gebruikt wat eerder op zijn harde schijf werd gezet en b) materiaal verwerkt dat eerder op dezelfde concertavond werd gespeeld.
• Tenslotte speelt het muzikale geheugen van de luisteraar een rol, waar de klanken zich weerspiegelen en in verschillende mate resoneren.

De laatstgenoemde opsomming is de link naar de associatieve titel van het programma: InnerTimeSpaces. Al deze aspecten en ‘timeframes’ komen in deze productie aan bod.